Sejarah dan Asal Usul Gasing – Permainan Tradisional
Asal Usul Gasing – Permainan Tradisional
Penulis: Amiene Rev (C) 2008
Nota: Artikel ini ditulis oleh Amiene Rev dengan merujuk beberapa sumber utama dari internet sebagai salah satu langkah untuk membantu mempopularkan permainan tradisional gasing di Malaysia. Sumber-sumber rujukan terdapat di bahagian akhir entri ini untuk memudahkan pembaca membuat rujukan lanjutan.
Asal Usul Perkataan Gasing – Gah Berpusing
Menurut sumber dari Terengganu, gasing berasal daripada permainan memusing buah berembang. Buah berembang berbentuk bulat, licin dan agak leper. Buah yang mudah ditemui di pesisir pantai ini selalu digunakan oleh ahli silat sebagai satu latihan untuk menguatkan tangan. Di sesetengah tempat, buah berembang juga dikenali sebagai buah perepat (sonneratia alba).
Buah berembang ini juga dijadikan sebagai permainan. Dalam permainan buah berembang, buah ini akan dipusingkan dengan menggunakan tangan. Buah berembang yang berpusing paling lama dan paling ligat dikira paling gah dan pemusingnya dianggap sebagai pemenang.
Gasing dicipta berdasarkan bentuk buah berembang. Perkataan gasing berasal daripada gabungan dua perkataan iaitu ‘gah berpusing’. Gah dalam istilah permainan gasing bermaksud berpusing dengan ligat dan tegak.
Gasing Berasal Daripada Permainan Laga Telur
Sumber dari Kedah ada menyatakan bahawa permainan gasing berasal daripada permainan ‘laga telur ayam’. Permainan memusing dan melagakan telur ayam ini menjadi permainan kegemaran kanak-kanak pada masa dahulu. Kemudian barulah timbul idea untuk menghasilkan gasing mengikut rupa bentuk telur. Paksi ditambah agar gasing berputar dengan laju dan tegak. Gasing yang diputar dengan tangan kurang ligat berputar dan pusingannya tidak tahan lama. Oleh itu tali digunakan supaya dapat memusingkan gasing dengan lebih ligat dan lama.
Gasing Berasal Daripada Peralatan Memburu Binatang
Pemain gasing veteran dari Sungai Pahang menyatakan bahawa gasing dahulunya merupakan senjata untuk memburu binatang. Gasing yang berbentuk leper dan bulat akan berputar dengan ligat apabila dilemparkan ke badan binatang buruan. Idea permainan gasing dikatakan datang daripada aktiviti masa lapang para pemburu, yang pada mulanya bertujuan menguji kecekapan melempar gasing ke sasaran.
Struktur Gasing
Gasing memiliki tiga bahagian utama iaitu kepala, badan dan buritan gasing. Terdapat sedikit lekukan di bahagian bawah kepala gasing dan bahagian ini dipanggil leher gasing. Gunanya adalah untuk melilit tali gasing. Paksi diletakkan di bagian buritan gasing untuk menjaga keseimbangan putaran gasing di atas lantai.
Bahan Buatan Gasing
Pada masa kini terdapat gasing yang dibuat dengan menggunakan paku dan bahan plastik. Namun, gasing tradisional dibuat dengan menggunakan kayu. Kayu-kayu yang sering digunakan untk membuat gasing ialah dari jenis kayu merbau (sympetalandra borneensis), leban tanduk (vitex quinta), jeruk, bakau, kempas, sepan (gymnopetalum cochinchinensis), keranji (cynoptera polyandra), manggis, jambu batu, ciku (achras zapota) dan kayu asam jawa.
Jenis-jenis dan bentuk-bentuk Gasing
Selain Malaysia, permainan gasing turut terdapat di negara-negara lain di Asia , Afrika serta Eropah. Pun begitu, gasing-gasing di setiap negara tidaklah begitu serupa dari segi namanya, bentuknya, cara permainannya dan orang-orang yang memainkannya. Keadaan ini dikatakan dipengaruhi oleh faktor-faktor seperti penghijrahan, penjajahan dan perdagangan yang berlaku pada masa lalu.
Gasing timah dan gasing leper hanya terdapat di Kelantan. Gasing paku di Kuala Selangor pula mempunyai persamaan dengan gasing yang terdapat di Kedah dan di Patani. Gasing Riau pula dikatakan berasal dari Melaka.
Terdapat beberapa jenis gasing. Permainan gasing ini mempunyai bentuk dan fungsi yang berbeza:
Gasing Leper Kelantan
Berbentuk leper dan rendah. Berat sekitar 8 kg. Lilitan 48 cm. Tinggi 6 cm. Gasing ini hanya terdapat di Kelantan dan dimainkan oleh segelintir pemain tradisional kerana harganya sangat mahal. Gasing ini berat dan itulah sebabnya ia mampu berpusing lebih ligat dan lebih lama. Simpaian gasing ini meliputi 60% berat asal gasing ini.
Gasing Uri
Berbentuk rendah dan agak pipih, beratnya 6 kg, berdiameter 60 cm dan tinggi 8 cm. Gasing jenis ini cukup terkenal di Kelantan. Biasanya dibingkai dengan timah, besi atau plumbum (zat logam berwarna putih kebiru-biruan). Jika bahan dasar gasing ini dibingkai dengan timah, maka gasing tersebut digunakan untuk pemutaran saja, tetapi jika bahan dasar gasing menggunakan bingkai besi, maka gasing tersebut digunakan untuk permainan pangkah-memangkah.
Gasing Kuno atau Gasing Pangkah
Gasing kuno yang berbentuk sederhana dan berimbang, beratnya 0.6 kg dengan diameter 30 cm dan tinggi 8 cm. Gasing jenis ini boleh ditemui di beberapa negeri di Malaysia, seperti Terengganu, Pahang, Kedah, Selangor, Johor dan Kelantan. Struktur gasing ini merupakan bentuk lama seperti buah perepat yang hanya digunakan untuk permainan pangkah-memangkah dan dibuat daripada kayu merbau, keranji, meranti dan cengal.
Gasing Baba atau Gasing Wang Seringgit
Berbentuk seperti telur, beratnya 0.6 kg dengan diameter 38 cm dan tinggi 20 cm. Gasing jenis ini boleh ditemui di daerah-daerah sekitar negeri Pahang, Kelantan, Perlis, Negeri Sembilan, Melaka dan Selangor.
Gasing Jantung atau Gasing Lundu
Berbentuk seperti jantung dengan berat sekitar 0.25 kg, berdiameter 20 cm dan tinggi 12 cm. Selain Kelantan, gasing ini juga terdapat di daerah Kedah, Pahang, Perak, Negeri Sembilan dan Sarawak. Di Kelantan, gasing ini dibentuk daripada kayu merbau, manakala di negeri-negeri lain, gasing ini dibuat dengan menggunakan kayu melawis (ramin: gonystylus bancanus), mengaris dan saga (ormosia parviflora).
Gasing Tanjung atau Gasing Labu Lemak
Gasing tanjung yang tinggi dan berimbang, mempunyai berat beratnya 0.6 kg dengan diameter 30 cm dan tinggi 10 cm. Gasing ini dimainkan oleh orang-orang dari Muar (Johor) sebagai gasing pemangkah. Bahan dasar gasing ini adalah kayu keranji, kempas, cengal dan merbau. Di negeri Selangor, gasing ini dipanggil gasing labu lemak.
Gambar-gambar dan maklumat mengenai gasing boleh ditemui secara lebih lanjut menerusi laman web Perbadanan Perpustakaan Awam Kelantan seperti berikut:
http://www.ppak.kelantan.edu.my/culture/gasing/fisiologigasing.htm
Kaedah Permainan Gasing
Sebelum 1971, terdapat banyak bentuk peraturan dalam permainan gasing. Namun masalah ini berjaya diselesaikan selepas wujudnya usaha-usaha untuk menyatukan permainan gasing sekitar tahun 1971-1973.
Dalam permainan gasing, terdapat beberapa kemahiran yang perlu dikuasai oleh pemain gasing iaitu; kemahiran memusing, memangkah, mengangkat, menegak dan membela uri gasing. Langkah-langkah dalam permainan gasing secara tertibnya melibatkan perkara melilit tali, melilit gasing, memusing gasing, memangkah gasing dan. mengangkat gasing. Kaedah bermain gasing boleh dirujuk menerusi pautan seperti berikut:
http://www.ppak.kelantan.edu.my/culture/gasing/caramaingasing.htm
Tujuan Permainan Gasing
Gasing bukan sahaja menjadi permainan pada masa lapang tetapi turut berperanan sebagai pengerat hubungan antara penduduk setempat. Permainan gasing menguji kemahiran, kecekapan, kemahiran mengatur strategi, di dalam pasukan. Pada masa kini, gasing merupakan salah satu tarikan pelancong di Malaysia.
Kronologi Perkembangan Permainan Gasing – Usaha-usaha untuk Meningkatkan Populariti Permainan Gasing di Malaysia
1971: Pembentangan Mengenai Gasing di Kongres Kebudayaan Malaysia di Universiti Malaya
Setelah mendapati populariti permainan gasing mula merosot, para pemain dan peminat gasing mula memikirkan cara-cara untuk meningkatkan kembali populariti permainan gasing. Pada 16 April 1971, ketika Kongres Kebudayaan Malaysia berlangsung di Universiti Malaya, satu kertas kerja berkaitan dengan pertukangan wau, gasing dan patung wayang kulit telah dibentangkan oleh Tan Sri Datuk Haji Mubin Sheppard.
1972: Usaha-usaha Menyeragamkan Permainan Gasing menerusi Kongres Kebudayaan Melayu
Antara penyebab kenapa permainan gasing sukar untuk dipopularkan di setiap negeri ialah faktor-faktor ketidakseragaman dalam peraturan permainan gasing, bentuk gasing dan corak permainan gasing di kebanyakan negeri. Menyedari betapa pentingnya keseragaman dalam permainan gasing diwujudkan, maka pada tahun 1972, Kongres Kebudayaan Melayu telah diadakan.
Seminar Penyatuan Undang-undang Gasing telah diadakan di Sekolah Dato’ Seri Amar DiRaja, Muar, Johor, bertujuan menyeragamkan permainan gasing di seluruh negeri. Antara perkara yang dibincangkan menerusi seminar ini ialah kaedah-kaedah untuk mengesan persamaan dalam permasalahan yang wujud dalam permainan gasing, dan kaedah-kaedah untuk menyatukan permainan gasing. Pada peringkat awal perbincangan, beberapa negeri telah membantah kerana mahu mengekalkan bentuk dan peraturan gasing seperti sediakala.
Kemudian, satu mesyuarat penyelarasan telah diadakan pada 23 September 1972 iaitu kira-kira lima bulan selepas seminar Penyatuan Undang-undang Gasing dibentuk di Muar. Mesyuarat pertama yang diadakan di Rumah Persinggahan Melaka akhirnya bersetuju untuk mencuba peraturan yang telah digubal.
1973: Perlaksanaan Format Permainan Gasing yang telah diseragamkan
Pada 5 Ogos 1973, corak permainan yang telah diseragamkan ini mula dilaksanakan dalam pertandingan gasing di negeri Melaka yang disertai oleh tiga buah negeri.
1974: Mesyuarat Penyelarasan Permainan Gasing di Kuala Lumpur dan Johor
Dua mesyuarat penyelaras telah dibentuk. Mesyuarat penyelaras pertama pada 10 Februari 1974 di Wisma Belia, Kuala Lumpur, manakala mesyuarat penyelaras kedua pada 10 Julai 1974 di Bangunan Majlis Perbandaran Johor Bahru, Johor.
1975: Cadangan Penubuhan Lembaga Pengadil Gasing
Cadangan menubuhkan Lembaga Pengadil Gasing telah dicetuskan dalam mesyuarat penyelaras kali ketiga pada 20 Mei 1975, di Wisma Belia. Cadangan ini dipersetujui dan majlis penubuhan Lembaga Pengadil Gasing telah berlangsung di Pejabat Daerah Kelang pada 20 Jun 1975. Di dalam majlis ini juga, perbincangan mengenai penubuhan Persekutuan Gasing Malaysia diwujudkan.
1977: Tertubuhnya PEGAMA
Pada 5 Disember 1977, Persekutuan Gasing Malaysia (PEGAMA) telah ditubuhkan dan didaftarkan di Melaka setelah melalui beberapa perbincangan.
Sumber rujukan:
Artikel yang ditulis di http://dukeamienerev.blospot.com ini menggunakan sumber-sumber berkaitan dengan gasing menerusi laman-laman web berikut:
|